Het gebruik van antipsychotica leidt al in de eerste paar weken tot een toename van het gewicht, wat daarna nog verder toeneemt. Dit wordt deels veroorzaakt door ontregeling van het glucose- en lipidenmetabolisme. Bij langer gebruik verhoogt dit het risico op hart- en vaatziekten. Studies laten zien dat suppletie met omega 3-vetzuren de metabole verstoring door antipsychotica kan verminderen.
In Nederland gebruiken zo’n 340.000 mensen een of meerdere antipsychotica. Ze worden voorgeschreven bij verschillende diagnoses, zoals psychose, bipolaire stoornissen, depressies, of dementie. Het risico op metabole ontregeling en gewichtstoename is het hoogst bij clozapine en olanzapine, gevolgd door quetiapine en risperidon. Na de eerste weken blijft het gewicht nog verder toenemen en een gewichtstoename van 10% is niet ongebruikelijk. Bij olanzapine kan bij langdurig gebruik het gewicht met meer dan 25% toenemen.
Jongere patiënten, die in het algemeen een lagere BMI hebben, zijn het meest gevoelig voor een toename van het gewicht door antipsychotica en van triglyceridenspiegels door olanzapine.
In 2021 kreeg 1,2% van de jongeren tussen de 12 en 17 jaar een antipsychoticum voorgeschreven. Bij kinderen en jongeren worden antipsychotica onder meer ook voorgeschreven bij anorexia nervosa, autisme (of autismespectrumstoornis), gedrags- en slaapstoornis.
Verbetering metabole ontregeling
In een verkennende open label studie kregen 16 patiënten van rond de 48 jaar, die behandeld werden met antipsychotica, 4 gram omega 3-vetzuren per dag, gedurende 16 weken. Bij aanvang van de studie hadden de proefpersonen verhoogde waarden van triglyceriden en/of cholesterol en een gemiddelde BMI van 33 kg/m2.
Door suppletie met omega 3-vetzuren kwamen de triglyceriden-gehaltes van alle patiënten onder de 1,7 mmol/l te liggen, een gehalte dat als normaal geldt. Het effect was het sterkst bij de deelnemers met hypertriglyceridemie. Er was in deze pilotstudie geen effect op het cholesterolgehalte [1].
Ook eerdere studies laten een triglyceriden-verlagend effect zien van omega 3-vetzuren bij patiënten die behandeld werden met antipsychotica [2].
In een studie waarin 25 patiënten behandeld werden met olanzapine in combinatie met omega 3-vetzuren of placebo, resulteerde de suppletie met de vetzuren in een significante afname van het risico op de ontwikkeling van het metabool syndroom ten opzichte van placebo [3].
Deze studie werd uitgevoerd bij personen rond de 23 jaar met een BMI van gemiddeld 23 kg/m2 en duurde 26 weken.
Bij de elf patiënten die de omega 3-vetzuren bij de behandeling kregen waren de nuchtere glucosespiegel, totaal cholesterol en tailleomvang aanzienlijk minder gestegen, dan bij degenen met placebo en waren de spiegels van LDL-cholesterol en triglyceriden gedaald. De verschillen in de glucose- en cholesterolspiegels waren significant. De suppletie bestond uit 2,2 gram omega 3-vetzuren per dag [3].
Een andere studie werd uitgevoerd bij 56 patiënten (18-60 jaar oud) die sinds 3 maanden clozapine gebruikten in combinatie met valproïnezuur, dat eveneens gewichtstoename kan veroorzaken.
Acht weken lange suppletie met 4 gram omega 3-vetzuren bij de behandeling resulteerde in een afname van het gewicht, BMI en pols- en tailleomvang, ten opzichte van placebo [4].
Remming eetlust
Gewichtstoename door antipsychotica wordt mede veroorzaakt door een toename van de eetlust en/of een ontregeling van het verzadigingsgevoel via een effect op het centrale zenuwstelsel.
Suppletie met 2 gram omega 3-vetzuren bij obese proefpersonen resulteerde na vier weken in een duidelijk verminderde calorie- en macronutriënteninname en een verbetering (toename) van het verzadigingsgevoel. De BMI nam af en leptine nam toe, hoewel niet-significant, mogelijk door de korte suppletieperiode [5].
Leptine is een van de hormonen die het hongergevoel remmen. Omega 3-vetzuren stimuleren tevens de gevoeligheid voor leptine bij obese personen en verhogen de spiegels van adiponectine, een hormoon dat de insuline-gevoeligheid verbetert [6].
Vetzuurreceptoren
Onderdrukking van het hongergevoel kan ook tot stand komen via bepaalde vetzuurreceptoren in de darmen (FFAR4). Omega 3-vetzuren stimuleren FFAR4, wat leidt tot de afgifte van cholecystokinine – een hongeronderdrukkend hormoon – en remming van het eetlustopwekkende hormoon ghreline [7].
Met name omega 3-vetzuren uit Calanusolie, de olie uit het zoöplankton Calanus finmarchicus, zijn in de darmen sterke FFAR4-activatoren. Deze receptoren komen ook veel voor in vetweefsel. Activering van FFAR4 ondersteunt metabole homeostase. Mogelijk zou dit kunnen helpen om de invloed van olanzapine en clozapine op ghreline (toename) en adiponectine (afname) te verminderen, hoewel dit nog niet is onderzocht.
Referenties:
- Freeman MP, McInerney K, Sosinsky AZ, et al. Omega-3 fatty acids for atypical antipsychotic-associated hypertriglyceridemia. Ann Clin Psychiatry. 2015 Aug;27(3):197-202.
- Goh KK, Chen CY, Chen CH, et al. Effects of omega-3 polyunsaturated fatty acids supplements on psychopathology and metabolic parameters in schizophrenia: A meta-analysis of randomized controlled trials. J Psychopharmacol. 2021 Mar;35(3):221-235.
- Pawełczyk T, Grancow-Grabka M, Żurner N, et al. Omega-3 fatty acids reduce cardiometabolic risk in first-episode schizophrenia patients treated with antipsychotics: Findings from the OFFER randomized controlled study. Schizophr Res. 2021 Apr;230:61-68.
- Behdani F, Roudbaraki SN, Saberi-Karimian M, et al. Assessment of the efficacy of omega-3 fatty acids on metabolic and inflammatory parameters in patients with schizophrenia taking clozapine and sodium valproate. Psychiatry Res. 2018 Mar;261:243-247.
- Payahoo L, Ostadrahimi A, Farrin N, et al. Effects of n-3 Polyunsaturated Fatty Acid Supplementation on Serum Leptin Levels, Appetite Sensations, and Intake of Energy and Macronutrients in Obese People: A Randomized Clinical Trial. J Diet Suppl. 2018 Sep 3;15(5):596-605.
- Albracht-Schulte K, Kalupahana NS, Ramalingam L, et al. Omega-3 fatty acids in obesity and metabolic syndrome: a mechanistic update. J Nutr Biochem. 2018 Aug;58:1-16.
- Ulven T, Christiansen E. Dietary Fatty Acids and Their Potential for Controlling Metabolic Diseases Through Activation of FFA4/GPR120. Annu Rev Nutr. 2015;35:239-63.
Bron: Springfield Nutra